آیا افراد کهنسال از گذر زمان ادراک متفاوتی دارند؟: یک مطالعه مقایسه ای ازنظر سن و جنس

اهداف: ادراک زمان، مهارت شناختی بنیادی و پیچیده ای است که امکان ادراک زنجیره ای از رویدادها و فعالیت ها و پیش بینی وقوع حوادث در آینده را را فراهم می آورد. سرعت گذر زمان تحت تأثیر نحوه عملکرد مناطق مختلف مغز و فرایندهای شناختی پایه ازجمله توجه و حافظه قرار دارد. با توجه به تغییر کارکردهای مذکور در سنین مختلف هدف اصلی این پژوهش، تعیین تفاوت ادراک زمان در زنان و مردان جوان و کهنسال بود. مواد و روش ها: طرح پژوهش حاضر از نوع علّی-مقایسه ای بود و جامعه موردمطالعه را تمام زنان و مردان جوان (30-20 ساله) و کهنسال (70-60 ساله) ساکن شهرهای تبریز و مرند تشکیل می دادند. تعداد نمونه اولیه را 64 نفر دربرمی گرفت که در دو گروه 32 نفری (نصف زن و نصف مرد) قرار گرفتند. نمونه گیری این پژوهش به صورت نمونه گیری دردسترس صورت گرفت و در انجام پژوهش از ابزارهای اندازه گیری مانند معاینه مختصر وضعیت روانی، آزمون افسردگی بک و تکلیف بازتولید زمان استفاده شد. ابتدا تکلیف بازتولید زمان برای هریک از آزمودنی ها به صورت انفرادی به اجرا درآمد. اجرای آزمون افسردگی بک و آزمون معاینه مختصر وضعیت روانی به دلیل جلوگیری از ایجاد خستگی و تأثیر آن در درک زمان، بعد از اجرای تکلیف رایانه ای ادراک زمان صورت گرفت. در تکلیف بازتولید زمانی، تصویر دایره در صفحه نمایش رایانه در مدت زمان های 400، 500 و 600 میلی ثانیه به عنوان زمان کوتاه و 1800، 2000 و 2200 میلی ثانیه به عنوان زمان طولانی ارائه شد. درمجموع، تعداد 80 کوشش (40 کوشش برای بازه زمانی کوتاه و 40 کوشش برای بازه زمانی طولانی) به طورمتوالی و تصادفی ارائه شد. پس از ارائه هر محرک، آزمودنی با فشاردادن کلید فاصله صفحه کلید رایانه، مدت زمان حضور محرک را بازتولید می کرد. داده های 30 جوان (15 مرد و 15 زن) و 27 کهنسال (12 مرد و 15 زن) با استفاده از آزمون تحلیل واریانس چندمتغیری (مانوا) مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. یافته ها: نتایج نشان داد که بین دو گروه سنی (جوان و سالمند) در متغیر ادراک زمان تفاوت معناداری وجود داشت (0/007>p)، به طوری که سالمندان در هردو بازه زمانی کوتاه و طولانی بازتولید کوتاه تری دارند، اما جوانان بازۀ زمانی کوتاه را طولانی تر و بازۀ زمانی طولانی را کوتاه تر از مدت زمان حضور محرک بازتولید کردند. این در حالی است که در متغیر جنسیت بین دو گروه (زن و مرد) تفاوت معناداری وجود نداشت (0/244>p). نتیجه گیری: یافته های این پژوهش نشان می دهد که سن بر ادراک زمان تأثیر می گذارد، به نحوی که زمان ادراک شده در نزد افراد کهنسال کوتاه تر از زمان فیزیکی است. بر مبنای الگوی دروازه توجه در تبیین ادراک زمان، چنانچه منابع توجه کمتری به گذر زمان اختصاص یا ظرفیت حافظه کاهش یابد، برآورد زمان کوتاه تر خواهد بود. براساس تغییرات شناختی مربوط به کهنسالی، با افزایش سن توانایی های شناختی افراد کهنسال تقلیل می یابد. ازآنجاکه شواهد نشان دهنده آن است که پردازش دقیق فواصل زمانی به ظرفیت حافظه و توجه بستگی دارد؛ بنابراین، تغییرات در هریک از فرایندهای شناختی مذکور می تواند در تفاوت های مربوط به سن در ادراک زمان تأثیرگذار باشد و احتمالاً به دلیل همین عوامل، بازتولید زمان در افراد مسن کوتاه تر می شود.